Darewski Franciszek, h. Szreniawa (ok. 1700 – ok. 1768), generał polski i rosyjski, rodem ze szlachty mińskiej, był jednym z tych karierowiczów w rodzaju J. Sapiehy, Jagużyńskiego, Gołembiowskiego, Rzyszczewskiego, co szukali szczęścia w zeuropeizowanej przez Piotra W. Rosji. O jego młodych latach mętne są wiadomości. Źródła mówią, że służył »długo« (więc może od przemarszu Rosjan w r. 1713) przy feldmarszałku Mieńszykowie jako adiutant, dzięki czemu wyrobił sobie stosunki w Rosji i uzyskał od pamiętnikarza Matuszewicza epitet: »ruski Polak«. Ale te same źródła czynią go paziem matki Stan. Leszczyńskiego, Anny z Jabłonowskich, która ostatnie lata spędzała w Chambord († wrzes. 1727). Skądinąd słychać, że kiedy Mieńszykow kusił się w Mitawie o tron kurlandzki, bawiący przy nim D. »napadł« na jakiegoś pruskiego radcę.
W styczniu r. 1730 D. zjawia się w Chambord i podaje Leszczyńskiemu przywieziony z Litwy od L. Pocieja, M. Wiśniowieckiego, biskupa smol. Gosiewskiego i in. malkontentów projekt konfederacji, która zrzuci z tronu Augusta Mocnego; projekt ten jednocześnie inny ajent, Krz. Urbanowicz, lansuje w Petersburgu. Wnet i D. obraca krok na północ: w listopadzie 1731 przyjęto go w randze podpułkownika do armii carskiej, a od początku bezkrólewia r. 1733 służył już tylko Rosji wbrew Leszczyńskiemu, agitując wśród szlachty wraz z pułk. Lievenem na rzecz rosyjskiego kandydata, o czym słał ciekawe raporty do min. Ostermanna. Podczas wojny wschodniej asystował w r. 1737 sprzymierzonej armii austriackiej w Serbii jako attaché wojskowy. W r. 1739 na Rusi zapobiegał ruchawce Potockich, tropił szwedzkiego emisariusza Sinclaira i przygotował nań z Rosjanami i Sasami skrytobójczy zamach. Zasiadał w komisji satanowskiej 1739–1740 r., gdzie przyznał szlachcie podolskiej 300.000 talarów odszkodowania za straty poniesione od przemarszu. Na przełomie lat 1741–2 razem z tymże Lievenem gasił upominkami iskry konfederacyjne Potockich. Widocznie jednak miał zaufanie u tych »republikantów«, skoro go pod koniec r. 1745 Józef Potocki, Jerzy Mniszech i Paweł Sanguszko wyprawili do Petersburga z programem najściślejszego zespolenia polityki polskiej i rosyjskiej, a to celem dozbrojenia Rzplitej i zabezpieczenia jej przed Prusami.
Po tych nieudolnych i nieszczerych manewrach znika nam D. z oczu na lat 10, by z początkiem wojny siedmioletniej znów się wynurzyć na Litwie w roli agitatora za orientacją rosyjską, a przeciw pruskiej. Zamieszkał wtedy w Wilnie (już awansowany na gen.-majora i żonaty z Rozalią Hynkówną, łowczanką podlaską, 1° voto Władysławą Lipińską, 2° Krzysztofową Rzeszowską), przekonywał szlachtę, że carowa Elżbieta nie naruszy jej wolności, a jej wojska, idące na ukaranie Fryderyka W., nikogo nie pokrzywdzą; zarazem ściągał furaż do magazynów rosyjskich. Nie obeszło się przy dostawach bez zatargów z chłopami, a po odjeździe D-go do Rygi (29 VIII 1758) spadły nań gniewy władz przełożonych. Musiał się wtedy zalecać hetmanowi M. Radziwiłłowi i przypominać zasługę z r. 1740. Wybrnął jakoś z opresji i pod koniec wojny był generał-lejtnantem. Snać zbliżył się do Czartoryskich, bo ci go polecali Katarzynie II na ajenta czy nawet posła w Rzplitej. Pod koniec życia wrócił na łono pierwotnej ojczyzny (gdzie miał na Litwie brata cześnika). Dostał od Stan. Augusta starostwo pohornańskie, syna Jerzego umieścił jako kapitana-instruktora u kadetów. Umarł zapewne niebawem, bo korespondencje rosyjskie z czasów barskich milczą już o nim. Żona, zakosztowawszy procesów o majątki na Podolu, zakończyła życie 6 X 1772; syn poszedł do konfederacji, a z czasem do legionów.
Boniecki; Matuszewicz, Pamiętniki; Konopczyński, Polska w dobie wojny siedm., W. 1909–11; tenże, Polska a Szwecja, W. 1924; tenże, Polska a Turcja, W. 1936; Gerje, Borba za polskij prestoł 390, annexa VI 118, 122, 157; Sołowjew, Istorija Rossii t. XX; Kantecki, St. Poniatowski, P. 1880, I 204; Masłowskij, Russkaja armia w Sjemil. Wojnu, 3. t; Archiw kn. Woroncowa I 220, III 447, 511, VII 49, 130, XXV 66; Sbornik Impier. Russ. Istor. Obszczestwa LVI 69, LXX 500, CIV 5, CXX 5; Memoriał 1730 r. w paryskim Arch. Spr. Zagr.; listy do Radziwiłła w Arch. ord. Nieśw.; list Jerzego D. do Stan. Augusta X 1772 r. w B. Czart. 654.
Władysław Konopczyński